Back سياسات فيديل كاسترو Arabic Кастраізм Byelorussian Castrisme Catalan Castrismus Czech Castrismus German Politics of Fidel Castro English Castrismo Spanish سیاست فیدل کاسترو Persian Castrisme French Կաստրոիզմ Armenian
Ideoleg wladwriaethol Ciwba yw Castroaeth (Sbaeneg: castrismo neu fidelismo) sydd yn seiliedig ar syniadaeth a pholisïau Fidel Castro (1926–2016), arweinydd Ciwba o 1959 i 2008. Ffurf ar Farcsiaeth–Leniniaeth ydyw a fu'n ddylanwadol yn America Ladin yn ystod y Rhyfel Oer.
Cafwyd y datganiad cyhoeddus cyntaf o wleidyddiaeth Fidel Castro yn ei araith "La historia me absolverá" (1953), a fabwysiadwyd yn faniffesto Mudiad 26 Gorffennaf yn ystod Chwyldro Ciwba (1953–59), gwrthryfel adain-chwith a gwrth-drefedigaethol yn erbyn yr unben Fulgencio Batista. Mae'r araith yn pwysleisio cenedlaetholdeb, democratiaeth, a chyfiawnder cymdeithasol, gan gynnwys diwygio tir. Fodd bynnag, nid yw'r araith yn cyfeirio'n uniongyrchol at sosialaeth.[1] Dan ddylanwad ei gyd-chwyldroadwyr, yn enwedig Che Guevara, daeth Castro yn fwyfwy gyfarwydd â syniadaeth Karl Marx, Friedrich Engels, a Vladimir Lenin.[2] Cwympodd llywodraeth Batista ar 1 Ionawr 1959, a daeth Castro ei hun i rym yn Chwefror 1959. Nid oedd Castro yn gomiwnydd i gychwyn, ond mewn araith ym 1961 datganodd ei hun yn Farcsydd–Leninydd.[3] Ceir dadl rhwng ysgolheigion a meddylwyr yr adain chwith ynglŷn â phryd yn union trodd Castro yn Farcsydd, a rhai yn honni iddo ond cofleidio'r ideoleg honno er mwyn ennill cefnogaeth yr Undeb Sofietaidd yn erbyn Unol Daleithiau America ym 1961.[1]
Testun pwysig arall yn natblygiad Castroaeth yw Ail Ddatganiad La Habana, a gyhoeddwyd yn Chwefror 1962 yn sgil diarddel Ciwba o Sefydliad Gwladwriaethau'r Amerig, sydd yn galw ar wledydd, pleidiau, a mudiadau blaengar i ymuno â'r chwyldro yn erbyn trefedigaethrwydd a ffiwdaliaeth.[1] Yn debyg i nifer o wledydd comiwnyddol eraill y tu allan i'r Bloc Dwyreiniol, megis Gweriniaeth Pobl Tsieina a Gweriniaeth Ffederal Sosialaidd Iwgoslafia, byddai'r drefn yng Nghiwba yn pwysleisio amodau unigryw y wlad ei hun er mwyn gwireddu'r chwyldro.[2] Datblygodd felly arweinyddiaeth, propaganda, a dulliau llywodraethu Castro mewn ymateb i hanes gwleidyddol ac economaidd Ciwba, wedi ei lunio yn ôl camau materolaidd-hanesyddol: ymelwa ar lafur, datblygiad yr ymwybyddiaeth chwyldroadol dorfol, argyfwng imperialaeth, a brwydr y lluoedd rhyddid. Yn groes i ddelfrydau Marcsiaeth uniongred, nid oedd angen creu plaid flaen y gad ac nid y proletariat oedd yr unig ddosbarth a gâi ymuno â'r chwyldro. Ystyriwyd bod yr holl bobl, gan gynnwys gwerinwyr, myfyrwyr, a Christnogion, yn gallu bod yn rhan o'r chwyldro.[1] Ym 1965 aildrefnwyd Mudiad 26 Gorffennaf ar ffurf Plaid Gomiwnyddol Ciwba, ac yn ôl Cyfansoddiad Ciwba (1976)—a seiliwyd ar Gyfansoddiad yr Undeb Sofietaidd (1936)—gwladwriaeth Farcsaidd yw'r wlad.[2]
Câi Castroaeth ddylanwad cryf ar y Chwith Newydd yn y 1960au a'r 1970au. Yng Nghiwba, byddai llywodraeth y Blaid Gomiwnyddol yn rhoi gwedd ffurfiol ar y chwyldro, gan greu cymysgedd anesmwyth o fiwrocratiaeth, gormes wleidyddol, cydffurfiad diwylliannol, lles cymdeithasol, byddino'r bobl, cefnogaeth i chwyldroadau eraill (megis Rhyfel Cartref Angola), hyrwyddo undod yn America Ladin, ac arweinyddiaeth garismataidd.[1]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 Geraldine Lievesley, "Castroism" yn The Concise Oxford Dictionary of Politics, 3ydd argraffiad, golygwyd gan Iain McLean ac Alisatir McMillan (Rhydychen: Oxford University Press, 2009).
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Elliott Johnson, David Walker, a Daniel Gray, Historical Dictionary of Marxism, ail argraffiad (Llundain: Rowman & Littlefield, 2014), tt. 69–70.
- ↑ Roger Scruton, The Palgrave Macmillan Dictionary of Political Thought, 3ydd argraffiad (Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2007), t. 81.